Apocalyps van Angers

reeks van 6 wandtapijten

Een van de 84 taferelen: De aartsengel Michaël overwint de draak

Kunstenaar

Jan Boudolf (ontwerp)
Meester van de Bijbel van Jean de Sy (medeontwerper ?)
Robert Poinçon (wever)

Jaar

ca. 1373–1380

Ontstaan in

Parijs

Stijl

gotiek

Techniek

geweven tapijt (wol)

Afmetingen

elk tapijt (oorspronkelijk): ca. 6 × 25 m

Opdrachtgever

Lodewijk I van Anjou

Verblijfplaats

Kasteel van Angers

Portaal

Kunst & Cultuur

De Apocalyps van Angers is een reeks van zes wandtapijten uit het eind van 14e eeuw, die in de loop der tijd ernstig is verminkt en deels verloren gegaan. Lodewijk I, hertog van Anjou, bestelde de zes tapijten kort na 1373. Voor het ontwerp stelde Lodewijks broer, koning Karel V van Frankrijk, diens hofschilder Jan Boudolf beschikbaar. Boudolf maakte de modello's waarop vervolgens de kartons (voorbeeldtekeningen op ware grootte) werden vervaardigd, die de wevers gebruikten. In 1379 waren vijf tapijten gereed; het laatste zal kort erna zijn afgeleverd. Ondanks de schade die de tapijten hebben geleden, is de essentie ervan bewaard gebleven. De tapijten zijn volledig van wol gemaakt, zonder gouddraad. Oorspronkelijk was het een reusachtig ensemble dat bij elkaar zo'n 6 bij 140 meter groot was. Om de resterende fragmenten te kunnen tentoonstellen is in 1954 een aparte galerij op het terrein van het Kasteel van Angers gebouwd.

Voorstelling

De tapijtreeks beeldt de Openbaring van Johannes uit in 84 taferelen. Elk tapijt bestaat uit tweemaal zeven taferelen die worden voorafgegaan door een grote afbeelding van een zittende persoon die in een boek leest en die in de Franse kunsthistorische literatuur lecteur ("voorlezer") wordt genoemd.

De tapijtreeks geeft tevens een beeld van het politieke klimaat ten tijde van de vervaardiging: de Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland tussen 1337 en 1453. Het wandtapijt is een weergave van de ravages, veroorzaakt door de oorlog, de razzia's, de pest en de hongersnood.

Boudolf had meerdere geïllustreerde manuscripten tot zijn beschikking om inspiratie op te doen. Dit leverde glasheldere scènes op waarbij monumentale figuren afgebeeld worden tegen een egale of bloemrijke achtergrond, die afwisselend rood of blauw is.

Reconstructie

De twee afbeeldingen in zwart-wit zijn een reconstructie uit 1902, toen werd verondersteld dat er zeven tapijten waren geweest. In werkelijkheid vormden de fragmenten van tapijten 2 en 3 samen één tapijt.

De voorlezers

De voorlezers van het tweede en het zesde tapijt zijn verloren gegaan.

Eerste voorlezer
Derde voorlezer
Vierde voorlezer
Vijfde voorlezer

Eerste tapijt: de zeven zegels (Openbaring 1-6)

Bovenste rij: Johannes op Patmos
De zeven kerken
Christus met het zwaard
God in majesteit
De tranen van Johannes
De ouden werpen zich op de grond
Het geslachte Lam
Onderste rij: Alle schepselen
Eerste zegel: het witte paard
Tweede zegel: het rode paard van de oorlog
Derde zegel: het zwarte paard van de hongersnood
Derde zegel: het vale paard van de dood
Vijfde zegel: de zielen van de martelaren
De aardbeving

Tweede tapijt: de zeven bazuinen (Openbaring 7-10)

Bovenste rij: De vier windrichtingen
De uitverkorenen
Het zevende zegel: de zeven bazuinen
De engel met wierook
De engel leegt zijn wierookvat
Vijfde bazuin: de sprinkhanen
Zesde bazuin: de engelen van de Eufraat
Onderste rij:
Eerste bazuin: hagel en vuur (fragment)
Vierde bazuin: de arend van het onheil
Derde bazuin: de ster Alsem
Tweede bazuin: de schipbreuk
De legerscharen van de ruiterij
De engel met het boek en de zeven donderslagen
Johannes eet het boek

Derde tapijt: de draak (Openbaring 11-13)

Bovenste rij: Het meten van de tempel
De twee getuigen
De dood van de twee getuigen
De vreugde van de mensen over hun dood
De herrijzenis van de twee getuigen
Zevende bazuin: de aankondiging van de overwinning
De met de zon beklede vrouw
Onderste rij: De aartsengel Michaël overwint de draak (afbeelding van de achterzijde en daarom in spiegelbeeld)
De vrouw krijgt vleugels
De draak achtervolgt de vrouw
De draak vecht met de dienaren van God
Het beest uit de zee
De aanbidding van de draak
De aanbidding van het beest

Vierde tapijt: de drie engelen (Openbaring 13-15)

Bovenste rij: Hernieuwde aanbidding van het beest
Het beest uit de aarde
De aanbidding van het beeld van het beest
Het getal van het beest
Het Lam op de berg Sion
Het nieuwe gezang
De eerste engel kondigt het oordeel aan
Onderste rij: De tweede engel kondigt de val van Babylon aan
De derde engel met het Lam kondigt de straf van de ongelovigen aan
De slaap der rechtvaardigen
Het maaien van de uitverkorenen
De persbak stroomt over
De druivenoogst van de verworpenen
De zeven plagen en de citers van God

Vijfde tapijt: de zeven schalen (Openbaring 15-19)

Bovenste rij: De engelen ontvangen de schalen
De eerste schaal op de aarde
De tweede en derde schaal op de wateren
De vierde schaal over de zon (fragment)
De vijfde en zesde schaal over de troon en de Eufraat
De kikvorsen
De zevende schaal in de lucht
Onderste rij: De grote hoer aan de wateren
De grote hoer op het beest
De val van Babylon
De engel gooit een molensteen in zee.
De veroordeling van de grote hoer.
De bruiloft van het Lam
Johannes en de engel (fragment)

Zesde tapijt: het nieuwe Jeruzalem (Openbaring 19-22)

Bovenste rij: Het woord van God en de perskuip van de gramschap van God.
De vogels verslinden de ongelovigen
Het woord van God als de zegevierende ruiter op het witte paard valt de beesten aan
De beesten worden in de vuurpoel geworpen
De draak wordt voor duizend jaar geketend
De rechters
Satan belegert de Heilige Stad
Onderste rij: Satan wordt in de vuurpoel geworpen
Het laatste oordeel
Het nieuwe Jeruzalem
De engel meet het nieuwe Jeruzalem
De rivier van het leven stroomt uit de troon van God
Johannes en de engel (fragmenten links)
Johannes voor Christus (fragmenten rechts)

Literatuur

(en) Campbell, Thomas P. (red.) (2002): Tapestry in the Renaissance: Art and Magnificence, New York: Metropolitan Museum of Art / New Haven: Yale University Press; te lezen op MetPublications (website Met NY)
(en) Henderson, George (1985): "The Manuscript Model of the Angers 'Apocalypse' Tapestries", The Burlington Magazine 127 (april 1985), p. 209-18
Hommel, Nelly de (2001): Een openbaring: Parijs, Bibliothèque nationale, Ms. néerlandais 3, Nijmegen University Press
(fr) Joubert, Fabienne (1981): "L'Apocalypse d'Angers et les débuts de la tapisserie historiée", Bulletin Monumental 139, p. 125-140; te lezen op www.persee.fr
(fr) Joubert, Fabienne (1992): "Le Saint Christophe de Semur-en-Auxois : Jean de Bruges en Bourgogne ?", Bulletin Monumental (1992) 150-2, p. 165-177; te lezen op www.persee.fr
(fr) Joubert, Fabienne (1996): "Création à deux mains : l'élaboration de la tenture de l'Apocalypse d'Angers", Revue de l'Art 114 (1996), p. 48-56; te lezen op www.persee.fr
(en) Panofsky, Erwin (1953): Early Netherlandish Painting, Cambridge, Mass.: Harvard University Press (heruitgave uit 1971: Harper & Row Publishers / Icon Editions, New York)