KNSM-laan

KNSM-laan
De KNSM-laan gezien naar het westen (2023)
Geografische informatie
Locatie	Amsterdam
Stadsdeel	Amsterdam-Oost
Wijk	KNSM-eiland
Begin	Azartplein
Eind	Venetiëhof
Lengte	ca. 600 m
Breedte	ca. 25-35 m
Postcode	1019 LA t/m LT[1]
Algemene informatie
Aangelegd in	ca. 1990
Genoemd naar	KNSM
Naam sinds	30 oktober 1991
Bestrating	asfalt, kasseien, klinkers, natuurstenen stoeptegels, stelconplaten
Bebouwing	Loods 6, kantinegebouw, Hoogwerf, Piraeus, Barcelona, Skydome, Emerald Empire
Openbaar vervoer	GVB bus 65

De KNSM-laan is een laan op het KNSM-eiland in het Oostelijk Havengebied in Amsterdam-Oost. De straat is omstreeks 1990 aangelegd op een voormalig spoorwegemplacement tussen twee havenkades. De bebouwing bestaat deels uit gerenoveerde havengebouwen, deels uit woongebouwen van nationaal en internationaal bekende architecten. Ondanks de vrij dichte bebouwing heeft de laan een groen karakter.

Ligging

De KNSM-laan is een doodlopende straat. Desalniettemin is het de hoofdstraat van het KNSM-eiland, zowel verkeerstechnisch als stedenbouwkundig. De laan strekt zich uit tussen het Azartplein in het westen en de Venetiëstraat / Venetiëhof in het oosten. De cirkelvormige Venetiëstraat vormt tevens de oostelijke begrenzing van het schiereiland. De KNSM-laan telt aan de noordzijde een zestal korte zijstraten, waarvan alleen de meest westelijke een eigen naam heeft: de Messinastraat. De andere straatjes behoren tot de openbare ruimte van de KNSM-laan. Ook de zijstraten aan de zuidzijde van de KNSM-laan hebben geen eigen naam. De straatjes aan weerszijde van het kantinegebouw zijn onderdeel van het Levantplein; de andere zijstraten − inclusief het plein aan de oostzijde − worden tot de KNSM-laan gerekend.^[2]

De laan is ongeveer 600 meter lang en op de meeste plaatsen zo'n 35 meter breed. Het plein aan de oostzijde is min of meer een vierkant van 65 × 65 m.^[3] Het plein loopt naar het oosten toe bijna een meter op, wat goed te zien is aan de trappartij aan de noordzijde en de keermuur bij het pand aan de zuidzijde (zie laatste afbeelding in galerij hieronder). De reden voor het hoogteverschil is niet bekend.

Verkeer en inrichting

De KNSM-laan is de enige straat op het KNSM-eiland waar gemotoriseerd verkeer in beide richtingen is toegestaan.^[4] In feite is bijna het hele schiereiland per auto, motor of scooter alleen via de KNSM-laan te bereiken.^{[noot 1]} GVB bus 65 maakt eveneens gebruik van de laan en heeft er drie haltes: aan het begin (feitelijk Azartplein), halverwege (Levantplein) en aan het einde ('buspleintje'; tevens begin- en eindhalte).^{[noot 2]} De halte Azartplein is een overstaphalte voor het openbaar vervoer (tram 7, bus 48 en het Oostveer). Betaald parkeren is toegestaan aan beide zijden van de laan op de daartoe aangegeven plaatsen.^{[noot 3]}

De inrichting van de KNSM-laan is in de eerste plaats gericht op een doelmatige afwikkeling van de verkeerstromen. Het wegdek is, met uitzondering van het pleintje aan het oosteinde, geasfalteerd. De verharde middenberm kan, indien nodig, door het verkeer worden benut, maar heeft door de bolle vorm en kasseibestrating een afremmende werking. Voor datzelfde doel zijn op enkele plaatsen wegversmallingen en verkeersdrempels aangebracht. De wegversmallingen zijn voorzien van vluchtheuvels en fietsstroken. Op andere plaatsen ontbreken fietspaden of -stroken. Veel fietsers maken gebruik van de parallel lopende, verkeersluwe Levantkade. Aan beide zijden van de laan bevinden zich parkeerstroken, die geplaveid zijn met gele klinkers, gelegd in elleboogverband.

Dezelfde klinkers, in een iets donkerdere tint, is gebruikt voor het trottoir aan de noordzijde van de straat bij Loods 6. Rondom het douanegebouw liggen de klinkers in keperverband. Verderop gaat de stoep over in een vrij liggend wandelpad van roestige stelconplaten, ingebed tussen grasstroken en een dubbele rij esdoorns. Aan de zuidzijde van de straat is het trottoir extra breed (ruim 7 meter). Voor het plaveisel is gebruik gemaakt van twee materialen: aan de kant van de bebouwing zijn grote tegels van Belgische hardsteen gelegd in tegelverband met extra brede voegen; aan de straatzijde bevindt zich sinds 2022 een brede strook van rode klinkers, gelegd in halfsteensverband. In de klinkerstrook zijn platanen geplant en is ruimte voor fietsenrekken (roestvrijstalen 'nietjes') en ondergrondse afvalcontainers.^{[noot 4]} Dichter bij het Azartplein ontbreken de tegels en bestaat het trottoir uit gele klinkers gelegd in keperverband. Voor het gebouw Hoogwerf heeft de stoep met een breedte van 17 meter een pleinachtig aanzien. Hier staan enkele plantenbakken. Langs de gezaagtande rand van het Mien Ruysplantsoen staan zitbanken, die uitzicht bieden over de KNSM-laan. Het donkerblauwe straatmeubilair (zitbanken, afvalbakken, amsterdammertjes) is speciaal voor het Oostelijk Havengebied ontwikkeld door de Dienst Ruimtelijke Ordening.^[6]

Het westelijk deel van de KNSM-laan heeft een afwijkend profiel. De middenberm verbreedt zich naar het Azartplein toe tot een 18 m brede groenstrook, waardoor de rijstroken vrij ver uit elkaar liggen. Optisch is deze strook met bomen, gras en voorjaarsbloeiers verbonden met het Mien Ruysplantsoen. Dwars op de KNSM-laan, gedeeltelijk in de middenberm, staan vijf hoge populieren, een restant van wat ooit "de zeven zusters" waren.^[7][8] Sinds 2009 staat in de middenberm de beeldengroep Amphitrite, geplaatst in een vijver met fonteinen. Aan het andere uiteinde van de KNSM-laan heeft het 'buspleintje' eveneens een afwijkende inrichting. De bestrating bestaat hier uit kasseien (oostzijde) en gele of roodbruine klinkers (zuid- en westzijde). Het verhoogde middendeel is geplaveid met kasseien, met paden van klinkers. Dit deel is beplant met een twintigtal leiplatanen, waarvan de horizontaal aaneengesloten kruinen een groen dak vormen. Op het plein bevindt zich een utiliteitsgebouwtje annex kunstobject (zie hieronder), een bushokje, enkele ondergrondse afvalcontainers en een 'wormenhotel'.

Geschiedenis

Naamgeving

De KNSM-laan kreeg zijn naam op 30 oktober 1991 van het toenmalige stadsdeel Zeeburg. De straat is vernoemd naar de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij (KNSM), die hier decennialang gevestigd was en waarnaar ook het eiland is vernoemd. Andere straatnamen in de omgeving verwijzen naar de handelsbetrekkingen van de KNSM met het Middellandse Zeegebied (Levantkade, Levantplein, Piraeusplein, Barcelonaplein, Messinastraat, Venetiëstraat en Venetiëhof) of de betrekkingen met 'de West' (Surinamekade). Op het aanluitende Java-eiland verwijzen de straatnamen naar de contacten met 'de Oost' (Javakade, Sumatrakade).^[9]

Havengebied

Het "Y-eiland" op een ongedateerde prent (ca. 1910-1915). Goederentreinen rijden af en aan waar nu de KNSM-laan ligt. Loods 6 (linksboven) werd in 1920-22 vervangen

Luchtfoto van het KNSM-eiland vanuit het noordoosten met loodsen 1 t/m 6 (ca. 1925)

Idem vanuit het noordwesten (1938)

KNSM-eiland, ten tijde van Interneringskamp Levantkade, gezien naar het oosten (1945). V.l.n.r.: loods 4, loods 3, NRM-kantoor, loods 2

Goederenvervoer bij loods 6 (zuidzijde). Het straatnaambordje vermeldt Surinamekade; de KNSM-laan bestond nog niet (1949)

Met stelconplaten overdekt middendeel van het KNSM-eiland ten tijde van het nomadendorp, gezien naar het westen (1989). V.l.n.r.: loods 2, kraakpanden Levantkade 8, "Edelweiss" en douanegebouw, en loods 5

De 'busbar' in het nomadendorp (1989). Op de achtergrond loods 5

Luchtopname KNSM-eiland (2013)

Het KNSM-eiland is het oostelijk deel van een eind negentiende eeuw aangelegd schiereiland in het IJ, aanvankelijk aangeduid als IJ-eiland. Oorspronkelijk diende het slechts als golfbreker voor de al langer bestaande Oostelijke Handelskade. Later werd aan de zuidzijde een havenkade aangelegd, de IJ-kade. Het westelijk deel van die kade, thans Javakade, werd het eerst in gebruik genomen. In 1903 verhuisde het etablissement van de Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij naar het oostelijk deel van het IJ-eiland.^[10] De eerste loodsen en administratiegebouwen verrezen aan de IJkade, de latere Levantkade.^{[noot 5]} De noordkade, de latere Surinamekade, werd pas vanaf circa 1910 ontwikkeld.^{[noot 6]} De bebouwingsgeschiedenis van het KNSM-eiland is voor een deel af te lezen aan de nummering van de havenloodsen: aan de Levantkade van west naar oost 1 t/m 3 en aan de Surinamekade van oost naar west 4 t/m 6.^{[noot 7]} Het gebied tussen de kades, het middendeel van het schiereiland, was in gebruik als spoorwegemplacement. Op een plattegrond van 1909 zijn ter plekke van de latere Levantkade een tweetal treinsporen te herkennen. Ten noorden van de bebouwing aan die kade bevinden zich een viertal sporen en een verkeersweg.^{[noot 8]} Goederentreinen reden vanaf het rangeerterrein De Rietlanden over de Verbindingsdam naar het Java-eiland en moesten daar keren om het KNSM-eiland te bereiken, vanwege de scherpe hoek tussen de dam en het eiland.

Foto's uit de jaren 1920 en 30 en een gedetailleerde plattegrond uit 1943 laten zien dat het aantal sporen op het KNSM-eiland flink was toegenomen. De noordkade/Surinamekade was volop in gebruik (loods 6 was in 1922 voltooid). Er lagen op die kade twee sporen en een kraanspoor. Het middengebied, inclusief het tracé van de tegenwoordige KNSM-laan, was één groot emplacement met vijf tot acht sporen, diverse aftakkingen naar de kadesporen en talrijke wissels. Ter hoogte van het latere kantinegebouw liep een loopbrug diagonaal over het emplacement, waardoor men zich veilig van de ene kade naar de andere kon begeven. Daarnaast lagen er twee verkeerswegen: de ene liep langs de noordkant van de loodsen 1-3; de andere, enigszins verwarrend Surinamekade genoemd, liep langs de zuidkant van de loodsen 4-6. De kades zelf waren niet aangesloten op het wegennet. Het douanegebouw, in feite een onderdeel van loods 5, was door middel van overbouwingen verbonden met loods 6. Tussen loods 4 en 5, ter plekke van het huidige woongebouw Archimedes, bevond zich een gebouwencluster, waarvan de functie niet duidelijk is.^[15]

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het KNSM-eiland meermaals gebombardeerd, waarbij havenkranen, spoorwegfaciliteiten en diverse opslagloodsen zwaar beschadigd raakten. De nog min of meer intacte loodsen werden in het laatste oorlogsjaar gebruikt als interneringskamp voor Nederlandse mannen die vanwege de Arbeitseinsatz waren opgepakt.^[16] Na de oorlog werd een deel van de loodsen gebruikt als interneringskamp voor collaborateurs, NSB'ers en andere 'foute' Nederlanders.^{[noot 9]}

Zie Interneringskamp Levantkade voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het kamp werd in juli 1946 ontruimd, waarna het herstel van de havenfaciliteiten een aanvang kon nemen. In de jaren 1950 maakte de KNSM een nieuwe bloeitijd door. Tegen het einde van dat decennium bezat de rederij honderd zeeschepen en had circa 6.000 medewerkers in dienst. Het honderdjarig bestaan in 1956 werd groots gevierd. Het personeel schonk een beeldengroep (Amphitrite), die een plaats kreeg in de vijver van een in 1934 door Mien Ruys ontworpen plantsoen.^{[17][noot 10]} Loods 6 werd deels verbouwd tot eersteklas vertrek- en aankomsthal met als pronkstuk de Kompaszaal. Omstreeks 1960 kwam het markante, op betonnen kolommen rustende kantine- en ontspanningsgebouw tot stand.

Vanaf eind jaren 1960 ging het minder goed met de Nederlandse zeevaart en met de KNSM in het bijzonder. Het Oostelijk Havengebied ondervond steeds meer concurrentie van het Westelijk Havengebied, dat beter geoutilleerd was voor de containervaart. In 1979 verhuisde de KNSM naar het Westelijk Havengebied. Twee jaar later ging het bedrijf op in Nedlloyd.^[16][19] Een gedetailleerde plattegrond uit 1985 geeft een beeld van het middendeel van het KNSM-eiland vóór de herontwikkeling. Het aantal sporen was afgenomen tot drie of vier. Ten noorden van het kraakpand Levantkade 10, het voormalige kantoor van de Nieuwe Rijnvaart Maatschappij, stond een onbekend bouwwerk met een basilica-achtige plattegrond.^[20] Foto's uit dezelfde periode tonen aan dat vrijwel het gehele middengebied van het eiland bedekt was met stelconplaten.^[21] Het is niet bekend uit welke tijd die dateren.

Krakers en stadsnomaden

De gebouwen op het KNSM-eiland werden in maart 1979 overgenomen door de gemeente Amsterdam. Al voor het vertrek van de KNSM had de gemeente plannen om het schiereiland in te richten als woongebied,^[16] maar die plannen zouden niet eerder dan 1990 gerealiseerd kunnen worden.^{[noot 11]} Het beheer van het haventerrein was in handen van het Gemeentelijk Havenbedrijf. De loodsen werden op jaarbasis verhuurd als opslagruimte. Vanaf 1980 namen krakers en kunstenaars bezit van de enigszins bewoonbare gebouwen, waaronder Loods 6, het douanegebouw, de KNSM-kantine (daarna "Edelweiss" genoemd) en het NRM-kantoor ("Levantkade 10"). Vooral om dit laatste pand, dat volgens wethouder Heerma voor de sloop bestemd was, werd een langdurige strijd geleverd.^[23][24]

In de tweede helft van de jaren 1980 namen stadsnomaden de open ruimten tussen de gebouwen in bezit, waarna de verloedering inzette. De eerste groep vestigde zich onder de bomen bij het Mien Ruysplantsoen in redelijk onderhouden woonwagens, sommige met tuintjes. Elders op het eiland werd gewoond in oude auto's, caravans, tenten en zelfgebouwde hutten. In de 'busbar', twee aan elkaar gelaste autobussen die geleidelijk verder werden uitgebouwd, verkochten Engelsen bier en pizza.^[25] Onder Edelweiss ontstond een junkiedorp. Toezicht was er nauwelijks.^[26] De apotheose vond plaats in de zomer van 1989, toen de Mutoid Waste Company^[27] zich enkele weken op het eiland vestigde en er hun Mad Max-achtige spektakelshows opvoerde.^[28] Daarna ging het verder bergafwaarts; er werd gevochten en er ontstonden brandjes.^[29] Eind 1989 werd het eiland ontruimd. Een deel van de caravans, bussen en woonwagens werd verplaatst naar een afgelegen terrein ("de Heining") aan de Noordzeeweg, soms met de bewoners er nog in. De rest, de hutten, de woonkuilen, de sloopauto's, werd platgewalst en met shovels opgeruimd.^[30] De krakers, waarvan de meesten in gesprek waren met de gemeente en ontwikkelaars over de toekomst van 'hun' panden, mochten voorlopig blijven.

Herontwikkeling

Anders dan het Java-eiland, waar vrijwel alle bestaande bebouwing tegen de vlakte ging, werd op het KNSM-eiland gekozen voor een combinatie van nieuwbouw met behoud van een deel van de oudbouw. De loodsen 2 t/m 5 en een deel van loods 1 werden gesloopt. Bij loods 6, het douanegebouw, het kantinegebouw en het NRM-kantoor waren krakers een sta-in-de-weg; mede daardoor bleven deze gebouwen van sloop gevrijwaard. De kraakpanden werden gerenoveerd in opdracht van woningbouwverenigingen en verhuurd aan de krakers. "Edelweiss" werd voor een gulden aan de krakers-kunstenaars verkocht, die daarbij de verplichting op zich namen om het gebouw zelf te renoveren (inclusief asbestsanering).

Het KNSM-eiland werd vanaf circa 1990 heringericht en bebouwd volgens een masterplan van architect-stedenbouwkundige Jo Coenen.^{[noot 12]} In de visie van Coenen paste een bebouwing met forse woonblokken, gelegen aan een boulevard-achtige hoofdstraat, de KNSM-laan.^{[noot 13]} Aan de zuidzijde van het eiland verrezen twee zogenaamde 'superblokken', gesloten woonblokken rondom binnenhoven, Piraeus en Barcelona. Aan de noordzijde van het eiland, tussen Surinamekade en KNSM-laan, werd geopteerd voor een reeks minder massieve appartementengebouwen met een verticaal accent in de vorm van een woontoren. Op de oostelijke punt van het eiland bouwde Coenen zelf het cilindrische Emerald Empire. Terwijl aan de zuidzijde de sociale woningbouw overheerste, werden aan de noord- en oostzijde overwegend koopwoningen en vrije sector huurwoningen gebouwd.^[33] In totaal zijn er circa 1300 woningen gerealiseerd.^[4] Omstreeks 1997 was de herontwikkeling zo goed als voltooid, op Hoogkade & Hoogwerf na.^{[noot 14]} Het resultaat werd geprezen als "een voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk monumentaal geheel".^[35]

In de krakerstijd en de eerste jaren daarna waren er geen winkels op het KNSM-eiland. De dichtstbijzijnde winkels bevonden zich in de Czaar Peterstraat. Begin 1993 vestigde zich in Loods 6 een (tijdelijke) Albert Heijn supermarkt.^{[8][noot 15]} Na de renovatie van de loods kwamen er op de begane grond diverse commerciële eenheden (winkels, horeca, een galerie en een kunstuitleen) en op de bovenverdiepingen ateliers en bedrijfsruimten. In het souterrain is onder andere een fitnessstudio gevestigd. De grote Bagagehal wordt voor exposities gebruikt. De Kompaszaal huisvestte enige tijd het Open Haven Museum (1986-2002).^[36] Na de oplevering van Hoogwerf in 2001 vestigden zich ook daar enkele winkels. Op de hoek KNSM-laan-Levantplein bevindt zich een Balinees restaurant. In het NRM-gebouw aan het 'buspleintje' was lange tijd een winkel in kunstenaarsbenodigdheden gevestigd. In 2021-2022 werd de straat heringericht, waarbij onder andere de verkeersremmers (wegversmallingen en drempels) werden vernieuwd en een deel van het natuurstenen trottoir aan de zuidzijde werd vervangen door klinkers.

Architectuur

Bij de herontwikkeling van het KNSM-eiland bleef een deel van de havengebouwen behouden, waardoor een interessante mix van oud- en nieuwbouw is ontstaan. Aan de KNSM-laan liggen vier gebouwen die van de sloophamer gespaard bleven:

• Loods 6, verreweg het grootste gebouw, met daarin de Kompaszaal, de eersteklas aankomst- en vertrekhal van de KNSM; in 1994-1997 verbouwd tot ateliergebouw met diverse andere functies.^[37]
• Voormalig douanegebouw, oorspronkelijk verbonden met Loods 6; in 1991 verbouwd tot woonwerkgebouw.^[38]
• Voormalige KNSM-kantine of "Edelweiss", de markante, op stalen poten rustende bedrijfskantine annex ontspanningsruimte van de KNSM; begin jaren 1990 verbouwd tot acht atelierwoningen.^[39]
• "Levantkade 10", het voormalig administratiegebouw van de Nieuwe Rijnvaart Maatschappij (NRM), een dochteronderneming van de KNSM; in 1991-92 verbouwd tot woonwerkgebouw; deels vervangen door nieuwbouw.^[40][41]

Loods 6 en het Kantinegebouw zijn gemeentelijke monumenten. Ook het voormalig bedrijfsparkje van de KNSM uit 1934 is behouden gebleven. Het werd in 1994 onder leiding van de oorspronkelijke ontwerpster Mien Ruys gerestaureerd en heet sindsdien officieel Mien Ruysplantsoen.^[42]

Bij de nieuwbouw trekken de twee door Coenen bedachte 'superblokken' de aandacht: Piraeus en Barcelona, beide aan de zuidzijde van de laan gelegen.^[43] Stedenbouwkundig gezien is het complex Hoogkade & Hoogwerf het derde superblok; alleen Hoogwerf ligt aan de KNSM-laan.^[44] Aan de noordzijde vormt de antracietkleurige woontoren Skydome de markante overgang van oud naar nieuw.^[45] De vier aansluitende woongebouwen, waarvan het meest oostelijke kleiner is, doen denken aan een locomotief die drie wagons voorttrekt. De U-vormige woonblokken van Frank en Paul Wintermans zijn genoemd naar Griekse filosofen, van oost naar west: Socrates, Pericles, Archimedes en Diogenes.^[46] De laan wordt afgesloten door het cilindervormige Emerald Empire van Jo Coenen, dat als een focuspunt gesitueerd is in de as van de straat.^[47]

Lijst van bouwwerken

Alle bouwwerken aan de KNSM-laan zijn hieronder paarsgewijs afgebeeld, gaande van west naar oost. Links staan de gebouwen aan de noordzijde van de laan, rechts de ertegenover liggende gebouwen aan de zuidzijde. Vermeld worden: de gebruikelijke naam van het gebouw (of plantsoen), de architect(en) en het jaar van oplevering.

Afbeelding	Naam en adres (noordelijke straatwand)	Architect	Jaar	Afbeelding	Naam en adres (zuidelijke straatwand)	Architect	Jaar
	Loods 6 (westelijk deel) KNSM-laan 11-311	J.G. & A.D. van Gendt / Villanova Architecten (renovatie)	1922		Hoogwerf KNSM-laan 2-98 & Azartplein 2-36	Diener & Diener	2001
	Loods 6 (middendeel) KNSM-laan 11-311	J.G. & A.D. van Gendt / Villanova Architecten (renovatie)	1922		Mien Ruysplantsoen	Mien Ruys	1953/ 1994
	Loods 6 (oostelijk deel) KNSM-laan 11-311 & Messinastraat 1-3	J.G. & A.D. van Gendt / Johan van Tienhoven (interieur) / Villanova Architecten (renovatie)	1922		Piraeus (westvleugel) KNSM-laan 204-378	Kollhoff & Rapp	1994
	Douanegebouw KNSM-laan 313-325 & Messinastraat 2-48	onbekend / Villanova Architecten (renovatie)	1922?		Piraeus (middendeel) KNSM-laan 380-410 & Piraeusplein	Kollhoff & Rapp	1994
	Skydome KNSM-laan 327-525	Wiel Arets	1996		Piraeus (oostvleugel) KNSM-laan 412-610	Kollhoff & Rapp	1994
	Diogenes KNSM-laan 527-629	Frank & Paul Wintermans	1993		Kantinegebouw ("Edelweiss") Levantplein 1-15	Piet Verschuyl	1960
	Archimedes KNSM-laan 631-733	Frank & Paul Wintermans	1993		Barcelona (westvleugel) KNSM-laan 612-658	Bruno Albert	1993
	Pericles KNSM-laan 735-837	Frank & Paul Wintermans	1993		Barcelona (oostvleugel) KNSM-laan 660-754	Bruno Albert	1993
	Socrates KNSM-laan 839-891	Frank & Paul Wintermans	1993		voormalig NRM-kantoor ("Levantkade 10") KNSM-laan 756-810 & Levantkade 265-271	onbekend / CASA Architecten (renovatie)	1909?
	Emerald Empire Venetiëhof 1-225	Jo Coenen	1996		nieuwbouw NRM-locatie KNSM-laan 812-818 & Venetiëstraat 2-24	CASA Architecten	1992

Kunst

In de openbare ruimte van de KNSM-laan bevinden zich vier kunstwerken:

• In de middenberm van de laan bij het Azartplein staat in een vijver de beeldengroep Amphitrite van Albert Termote uit 1956.
• Bij de entree van de Kompaszaal in Loods 6 staan vier gebeeldhouwde reliëfs van Hildo Krop uit 1916-1921, genaamd de Havenwerkers.
• In de voetgangerspassage tussen de KNSM-laan en het Barcelonaplein (onderdeel van het Albertcomplex) ligt het kunstwerk Eerste steen van Jouke Kleerebezem uit circa 1991.
• Op het 'buspleintje' aan het oosteinde van de KNSM-laan staat een paviljoenachtig gebouwtje annex kunstobject van architect Babet Galis, dat dienst doet als GEB-transformatorhuis en als schaftlokaal voor GVB-chauffeurs. De halfronde gevel is bekleed met cortenstaal; het rechte geveldeel bestaat uit spiegelglas. Het geïntegreerde kunstwerk lijkt op een scheepsmast met kraaiennest.

Zie ook

• Koninklijke Nederlandse Stoomboot-Maatschappij
• Nieuwe Rijnvaart Maatschappij
• Surinamekade
• Levantkade