Bonawentura Niemojowski

Bonawentura Niemojowski

Data i miejsce urodzenia	4 września 1787 Słupia
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1835 Vanves
Multimedia w Wikimedia Commons

Bonawentura Niemojowski herbu Wieruszowa^[1] (Bonawentura Wierusz-Niemojowski; ur. 4 września 1787 w Słupi, zm. 15 czerwca 1835 w Vanves) – polski prawnik, polityk, poseł województwa kaliskiego na Sejm Królestwa Polskiego i przywódca opozycji sejmowej kaliszan, w czasie powstania listopadowego (1830–1831) ostatni prezes Rządu Narodowego, następnie prezes Komitetu Tymczasowego Emigracji Polskiej w Paryżu (1831)^[2], publicysta; brat Wincentego, dziad Wacława.

Bonawentura Niemojowski był jednym z przywódców opozycji sejmowej w 1820. Razem z bratem Wincentym próbował przenieść na grunt polski doktrynę liberalizmu. W Sejmie był jednym z przywódców kaliszan, liberałów prowadzących politykę legalnej opozycji. Po wystąpieniu liberałów z żądaniem ustanowienia sądów przysięgłych król Aleksander I Romanow na pięć lat zawiesił zwoływanie obrad Sejmu (1820–1825).

Życiorys

Bonawentura Niemojowski – akt I małżeństwa

Bonawentura Niemojowski był synem Feliksa Niemojowskiego i Anieli z Walknowskich. Gdy skończył szkoły w kraju, razem z bratem udał się na studia prawnicze na uniwersytetach zachodnioeuropejskich. Po powrocie z zagranicy osiadł w Marchwaczu pod Kaliszem.

Swoją działalność polityczną rozpoczął w 1820, gdy został wybrany na posła na Sejm z województwa kaliskiego. Wtedy wraz z bratem Wincentym stanął na czele legalnej opozycji sejmowej. Po wystąpieniu z grupą posłów kaliskich przeciw antykonspiracyjnym projektom rządowym został podstępnie usunięty z Sejmu, a także na kilkanaście miesięcy osadzony w areszcie domowym.

Korzystając z ogólnej amnestii (ułaskawienia), ogłoszonej z okazji koronacji Mikołaja I na króla Polski, podjął ponowne próby walki o prawa konstytucyjne. Na sejmiku w Warcie w 1829 roku przeforsował projekt protestu poselskiego przeciwko zniesieniu jawności obrad sejmowych. Obawiając się wystąpienia kaliszan na sejmie w 1830, senat na polecenia Mikołaja I unieważnił sejmik warcki, który wybrał Niemojowskiego na posła. Kaliszanie, zwani także opozycją kaliską, byli liberalnymi działaczami szlacheckimi z zachodnich terenów Królestwa Polskiego, głównie z województwa kaliskiego, działającymi w latach 1820–1831. Występowali w obronie konstytucji i swobód obywatelskich, dążyli do przeprowadzenia reform gospodarczych i społecznych.

Z chwilą wybuchu powstania listopadowego Bonawentura przybył do Warszawy, gdzie odegrał czołową rolę polityczną. Ponownie wszedł do sejmu i wraz z Wincentym stał się przywódcą partii kaliskiej. Był posłem z powiatu warciańskiego województwa kaliskiego na Sejm powstańczy (1830–1831)^[3]. Jako poseł podpisał 25 stycznia 1831 roku akt detronizacji Mikołaja I Romanowa^[4]. Powołany w skład rządu rewolucyjnego pełnił kolejno funkcję ministra sprawiedliwości, ministra spraw wewnętrznych i policji, a następnie zastępcy prezesa w radzie ministrów.

Po usunięciu generała Jana Krukowieckiego, 8 września 1831 został powołany przez Sejm na prezesa Rządu Narodowego; rząd Bonawentury Niemojowskiego składał się w większości z „kaliszan”, reprezentujących stanowisko antykapitulacyjne i przeciwnych rokowaniom z nieprzyjacielem. Bezpośrednio po kapitulacji Warszawy przeniósł się wraz z członkami rządu, Sejmem i wojskiem do Modlina, gdzie czynił starania, aby kontynuować powstanie.

Po wypowiedzeniu się Rady Wojennej przeciwko dalszemu prowadzeniu walki w dniu 23 września Niemojowski złożył prezesurę. 5 października 1831 oddziały powstańcze pod dowództwem ostatniego wodza naczelnego powstania gen. Macieja Rybińskiego przekroczyły granicę Królestwa Polskiego i Królestwa Prus w okolicach wsi Jastrzębie, gdzie ogłosili kapitulację i złożyli broń. Armia liczyła jeszcze 19.871 ludzi, w tym 9 generałów, 89 oficerów sztabowych i 416 młodszych oficerów. Wraz z armią na emigrację udały się też władze powstańcze z ostatnim prezesem Rządu Narodowego na czele, członkowie sejmu i liczni politycy m.in. Joachim Lelewel, oraz znani poeci porucznik Wincenty Pol i Seweryn Goszczyński. Odchodząc na obczyznę świadczyli, że nie zrezygnują z podjętego celu. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece Pissie żołnierze armii polskiej zostali internowani w obozach nad Drwęcą w okolicach zabudowań klasztoru franciszkanów w Brodnicy. Po krótkiej kwarantannie udał się na dalszą emigrację. Początkowo przebywał w Paryżu i brał udział w życiu emigracji. Po utworzeniu przez „kaliszan” 6 listopada 1831 Komitetu Tymczasowego Emigracji Polskiej objął w nim prezesurę, ale wkrótce po jego rozwiązaniu, zrażony do polityków emigracyjnych, przeniósł się do Brukseli, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia. Był członkiem sejmu powstańczego na emigracji^[5].

W 1834 został skazany przez władze rosyjskie na ścięcie za udział w powstaniu listopadowym^[6].

W 1821 ożenił się z Wiktorią Lubowidzką, z którą miał córkę Felicję i syna Kazimierza.

Zmarł w Vanves pod Paryżem 15 czerwca 1835, został pochowany na cmentarzu Père-Lachaise w Paryżu.

Był autorem szeregu dzieł politycznych i tłumaczeń, m.in. zbioru mów Głosy posła kaliskiego na sejmie Królestwa Polskiego 1818. Oprócz licznych artykułów zamieszczonych w prasie warszawskiej podczas powstania listopadowego ogłosił kilka prac politycznych za granicą:

• L’autocrate et la constitution du royaume de Pologne (Bruksela 1833),
• O ostatnich wypadkach rewolucji polskiej (Paryż 1833),
• Kilka słów do współrodaków z powodu fałszów przez J.B. Ostrowskiego w piśmie „Nowa Polska” (Paryż 1834).

Imię Braci Niemojowskich nosi ulica w Kaliszu, w dzielnicy Tyniec.

Przypisy

Bibliografia

• Wielkopolski słownik biograficzny, wyd. PWN, wydanie: Warszawa, Poznań 1983.

Linki zewnętrzne

• Bonawentura Niemojowski – publikacje w bibliotece Polona
• Bonawentura Niemojowski h. Wierusz, Internetowy Polski Słownik Biograficzny