Chociebuż

Chociebuż

Cottbus/Chóśebuz

Stary rynek
Herb Flaga
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Brandenburgia
Burmistrz	Tobias Schick
Powierzchnia	165,62 km²
Wysokość	70 m n.p.m.
Populacja (31 grudnia 2020) • liczba ludności • gęstość	98 693[1] 596 os./km²
Nr kierunkowy	0355
Kod pocztowy	03042 - 03055
Tablice rejestracyjne	CB
Położenie na mapie Brandenburgii Chociebuż
Położenie na mapie Niemiec Chociebuż
51°46′N 14°20′E/51,766667 14,333333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Chociebuż (niem. Cottbus^[2], wym. [ˈkɔtbʊs]; dolnołuż. Chóśebuz^[3], wym. [ˈχɛɕɛbus] lub [ˈχɨɕɛbus]; górnołuż. Choćebuz, wym. [ˈkʰɔt͡ʃɛbus]; czes. Chotěbuz, wym. [ˈxocɛbus]) – miasto na prawach powiatu we wschodnich Niemczech w kraju związkowym Brandenburgia, nad Sprewą. Jest drugim co do wielkości, po Poczdamie, stolicy Brandenburgii, miastem tego kraju związkowego; główne miasto oraz kulturalna stolica Dolnych Łużyc.

Etymologia

Nazwa dzierżawcza utworzona przy pomocy formantu -jь (najstarsze słowiańskie nazwy dzierżawcze)^[4], prawdopodobnie od imienia Chociebud/Chociebąd, podobne: czeski Chotěbuz, Chotěboř, dolnołużyckie Kósobuz (niemieckie Kunersdorf w gminie Kolkwitz).

Gdy po raz pierwszy wspomniano o miejscowości w dokumencie z 1156 r., pisownia brzmiała „Chotibus”, w 1301 r. osadę wzmiankowano jako „opidum et castrum Kotebuz”. Jako miejscowość „Kothebus” wzmiankowana jest w dokumentach z lat 1348 i 1386. Pierwsza pisownia „Kottbus” pojawiła się w 1391 r.

Historia

W 930 r. król Henryk I nakazał wznieść warownię nieopodal osiedla łużyckiego. Przy niej w okresie późniejszym powstało osiedle będące zalążkiem przyszłego miasta. W maju 1002 roku – Bolesław I Chrobry przekroczył z wojskiem graniczny Bóbr i zajął Milsko, Łużyce i Miśnię. W latach 1002–1031 Chociebuż znalazł się pod polskim panowaniem. W 1156 r. miasto było ważnym punktem składowania soli na trakcie Halle (Saale)-Głogów. W 1445 r. miasto wraz z okolicami zostało przyłączone do Brandenburgii, stanowiąc eksklawę brandenburską (a później pruską) w środku Łużyc, należących do Czech, Węgier, ponownie Czech, a następnie Saksonii^[5]. Od średniowiecza trwał napływ osadników z Niemiec. W 1514 r. w Chociebużu zostało założone gimnazjum zwane „Universitas Serborum” (Uniwersytet Łużyczan). Jego założycielem był Łużyczanin, Jan Rak, działający również w Krakowie^[6]. Podczas wojny trzydziestoletniej Chociebuż uległ poważnym zniszczeniom. W końcu XVII w. osiedlili się tutaj francuscy hugenoci, którzy wprowadzili uprawę tytoniu i hodowlę jedwabnika. W 1780 r. liczba mieszkańców Chociebuża przekroczyła 4 tysiące^[7]. W 1807 r. pruska enklawa, obejmująca Chociebuż i okolice, została połączona z resztą Łużyc i wcielona do Królestwa Saksonii. Stan ten trwał do kongresu wiedeńskiego w 1815 r., który przekazał Chociebuż wraz z całymi Dolnymi Łużycami, Prusom.

Od poł. XIX w. w Chociebużu trwał okres industrializacji: stworzono fabryki tekstylne, z których miasto było znane za granicą, oraz prowadzono wydobycie węgla brunatnego.

Od 1886 roku miasto należało do rejencji frankfurckiej w prowincji Brandenburgia. W mieście stacjonował 52 Pułk Piechoty im. von Alvenslebena (6 Brandenburski)^[8].

Podczas II wojny światowej lokalny przemysł prowadził produkcję dla celów wojskowych, dlatego też miasto stało się celem ataków lotniczych. W lutym 1945 r. zostało poważnie zniszczone podczas amerykańskiego nalotu. W kwietniu 1945 r. toczyły się tutaj zacięte walki między wojskami sowieckimi i niemieckimi. W mieście zniszczeniu uległo 34 procent budynków^[9].

W NRD stolica okręgu Chociebuż. Po wojnie w 1952 r. w Chociebużu powstała pierwsza łużycka szkoła średnia i łużycki zespół pieśni i tańca, a przy lokalnej rozgłośni radiowej działała sekcja łużycka. Od lat 60. XX w. prowadzono intensywną urbanizację miasta, budując wiele nowych osiedli. W 1954 r. powstał w mieście ogród zoologiczny. W 1976 r. liczba mieszkańców przekroczyła 100 tys. W 1981 roku w miejscowym więzieniu przeprowadzony został strajk głodowy w proteście przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce^[10].

Zabytki

• Wieża Grodkowska (Spremberger Turm/Grodkojska wěža) – pozostałość umocnień miejskich z XV w., górna część zbudowana w 1823 r. Uważana jest za symbol miasta. Dawniej po jej lewej stronie znajdował się bastion obronny.
• Wieża Mennicza (Münzturm) – gotycka, z wiatrowskazem, herbem miasta i datą 1603. Kiedyś służyła jako miejscowa mennica.
• Kościół św. Mikołaja (St. Nikolai-Kirche) z XV w., gotycki z barokowym ołtarzem. Górna część wieży pochodzi z XVI wieku. Kościół był też nazywany Kościołem Górnym „Oberkirche“. Od 1537 roku jest to kościół protestancki.
• Kościół poklasztorny franciszkanów zwany „Kościołem Wendyjskim” ("Serbska cerkwja" w języku dolnołużyckim), jest najstarszym zachowanym obiektem sakralnym w mieście. Kościół znajduje się w Wendischen Viertel czyli Dzielnicy Wendyjskiej (słowiańskiej). W kościele zachował się najstarszy nagrobek na Łużycach pochodzący z 1230 r. Na parapecie zachodniej galerii można zobaczyć obrazy z wersetami biblijnymi w języku serbołużyckim. Są to najstarsze serbołużyckie cytaty biblijne znajdujące się w kościele na Dolnych Łużycach^[11].
• rynek ze starymi kamienicami i apteką Pod Lwem z 1568 r.
• Młyn Krupniczy (Spreewehrmühle) z XVII w.
• Kościół Zamkowy (Schlosskirche) z 1714 r. zbudowany przez hugenotów
• Fontanna Sukienników (Marktbrunnen) z XVIII w.
• Park Branicki (Branitzer Park) z zamkiem z 1772 (przebudowany w 1850 r.), w którym mieści się Muzeum Regionalne. Na jeziorze w parku znajduje się piramida, w której pochowany został założyciel parku, podróżnik, książę Hermann von Pückler-Muskau.
• Teatr Państwowy (Staatstheater Cottbus) z 1908 r., secesyjny, projekt Bernhard Sehring
• Pałac Branitz (Schloss Branitz) z 1770 roku, w stylu późnego baroku

Gospodarka

W mieście w przeszłości był rozwinięty przemysł włókienniczy oraz odzieżowy. Dzisiaj Chociebuż jest przede wszystkim ośrodkiem administracyjnym i usługowym w południowej części Brandenburgii. Istnieje zakład naprawy taboru kolejowego. W okolicach Chociebuża znajduje się Łużyckie Zagłębie Węglowe gdzie wydobywany jest węgiel brunatny a położona niedaleko miasta elektrownia Jänschwalde należy do największych na terenie Niemiec. Związana z przemysłem energetycznym firma LEAG, będąca częścią czeskiej spółki EPH, ma swoją główną siedzibę w Chociebużu.

Transport

Chociebuż leży przy autostradzie A15 która stanowi część szlaku europejskiego E36 (Berlin – Wrocław).

W mieście funkcjonuje sieć tramwajowa i autobusowa, obsługiwana przez dwie firmy: Cottbusverkehr GmbH i Neißeverkehr GmbH. Łącznie 45 linii, z tego cztery tramwajowe i 41 autobusowych. Sieć obejmuje 569 przystanków i ma długość około 934 km. Jest obsługiwana przez 26 tramwajów i 55 autobusów (2009). Oprócz tego funkcjonuje kolej parkowa (o rozstawie toru 600 mm), która obsługuje rozległe tereny rekreacyjne – od dworca normalnotorowej kolei Cottbus Sandow, poprzez stadion piłkarski, targi, zoo, aż do parku zamkowego.

W 1868 r. Chociebuż uzyskał połączenie kolejowe z Berlinem (przez Lübbenau) i Görlitz. Miasto jest ważnym węzłem kolejowym, funkcjonują połączenia m.in. przez Falkenberg do Lipska, przez Elsterwerdę do Drezna, przez Gubin do Frankfurtu nad Odrą i przez Forst do Żar i Wrocławia. Znajdują się tutaj cztery stacje kolejowe, w tym główna – Cottbus Hauptbahnhof.

Nauka i oświata

• Brandenburski Uniwersytet Techniczny (Brandenburgische Technische Universität)
• Wyższa Szkoła Łużycka (Hochschule Lausitz)

Klimat (1979-2013)

Dolnołużyczanie

Chociebuż jest ośrodkiem kulturalnym Dolnołużyczan. Działa tu dolnołużyckie gimnazjum i uniwersytet ludowy^{[potrzebny przypis]}, a także Muzeum Łużyckie (Serbski Muzej/Wendisches Museum).

Polacy w Chociebużu

W latach 1002–1031 Chociebuż leżał w granicach Polski^[13]. W latach 1807–1815 wraz z Królestwem Saksonii miasto było związane unią z Księstwem Warszawskim.

Do miejscowego gimnazjum uczęszczał Konrad Jażdżewski^[14] W trakcie I wojny światowej wikarym w Chociebużu był ks. Tomasz Reginek^[15]. W trakcie II wojny światowej w mieście byli więzieni przez Niemców m.in. polski działacz narodowy Teodor Spiralski^[16] i aktor Władysław Hańcza^[17]. Pracownikiem Uniwersytetu Technicznego w Chociebużu był Jerzy Drewnowski^[18].

Sport

• Energie Cottbus – klub piłkarski
  • Stadion der Freundschaft – stadion piłkarski
• Mistrzostwa Europy Juniorów w Lekkoatletyce 1985

Miasta partnerskie

• Polska: Zielona Góra
• Nadrenia Północna-Westfalia: Gelsenkirchen
• Saara: Saarbrücken
• Bułgaria: Tyrgowiszte
• Francja: Montreuil
• Słowacja: Koszyce
• Rosja: Lipieck
• Wielka Brytania: Nuneaton and Bedworth
• Włochy: Grosseto

Zobacz też

• Chociebórz – wieś w województwie opolskim
• Kocobędz – wieś w Czechach, w kraju morawsko śląskim, o identycznej czeskiej nazwie Chotěbuz

Przypisy

Bibliografia

• Krzysztof RadosławK.R. Mazurski Krzysztof RadosławK.R., AndrzejA. Zieliński AndrzejA., Łużyce, Warszawa: KAW, 1984, ISBN 83-03-00772-6, OCLC 76329792 .brak strony (książka)
• Jan Šołta: Zarys dziejów Serbołużyczan. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, 1984. ISBN 83-04-01643-5. OCLC 778425388. (pol.).

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta (po polsku)
• Wyższa Szkoła Łużycka (po polsku)
• Muzeum Łużyckie
• Chociebuż, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 597 .