Jan III Waza
Deus protector noster Bóg naszym obrońcą Bene faciendo neminem timemus Czyniąc dobrze nikogo się nie boimy | |||
Król Szwecji | |||
Okres | od 29 września 1568 | ||
---|---|---|---|
Poprzednik | Eryk XIV Waza | ||
Następca | Zygmunt III Waza | ||
Książę Finlandii | |||
Okres | od 1556 | ||
Następca | Eryk XIV Waza | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | Wazowie | ||
Data urodzenia | 20 grudnia 1537 | ||
Data śmierci | 17 listopada 1592[a] | ||
Ojciec | Gustaw I Waza | ||
Matka | |||
Żona | Katarzyna Jagiellonka | ||
Dzieci | Zofia Johansdotter Gyllenhielm | ||
|
Jan III Waza (ur. 20 grudnia 1537 w zamku Stegeborg, zm. 17 listopada/27 listopada[b] 1592 w Sztokholmie) – książę Finlandii w latach 1556–1563, król Szwecji w latach 1569–1592. Od 1581 pierwszy wielki książę Finlandii.
Życiorys
Syn Gustawa I Wazy i jego drugiej żony Małgorzaty Leijonhufvud. Wyznania protestanckiego. Książę Finlandii od 1556. W 1562 poślubił starszą o 11 lat Katarzynę Jagiellonkę. Związek małżeński zawarty został w Wilnie[1]. Postępowanie brata król Eryk XIV Waza uznał za zdradę i w 1563 uwięził go wraz z Katarzyną na zamku Gripsholm. W 1567 uwolnieni zostali przez Radę Królestwa. Następnie, przy poparciu możnych Jan obalił rządy brata i objął tron szwedzki[2]. W 1570 pokojem w Szczecinie zakończył wojnę z Danią (północna wojna siedmioletnia); w walkach z Rosją 1572–1583 jego dowódcy zdobyli m.in. Narwę. W czasie elekcji 1573 roku był wysunięty jako kandydat do tronu polskiego[3]. Ponownie kandydował w elekcji 1575 roku[4].
W 1587 zgodził się na elekcję syna Zygmunta na tron polski; wykształcony, interesował się teologią i historią, usiłował doprowadzić do zbliżenia między luteranizmem a katolicyzmem. Pod wpływem żony sprowadził do Szwecji zakon jezuitów a w 1576 zgodnie z jego wolą wprowadzono nową liturgię wzorowaną na katolickiej[5]. Interesował się sztuką, szczególnie architekturą. Po śmierci Katarzyny poślubił Gunnillę z którą miał syna Jana urodzonego w 1589 roku. W tym samym roku Jan III zawiedziony niechęcią Polaków do walki przeciwko Moskwie próbował ściągnąć swojego syna do Szwecji. Jego decyzję zablokowała arystokratyczna Rada Królestwa (Riksråd), za co jej członkowie popadli w niełaskę. Jan III chcąc złamać szwedzką arystokrację zawarł przymierze z Karolem Sudermańskim. Jednak będąc już śmiertelnie chory Jan przywrócił urzędy odtrąconym arystokratom wymuszając na nich przyrzeczenie, iż po śmierci króla nie dopuszczą Karola do rządów w kraju.
Jego dewizą było łacińskie zdanie „Deus protector noster” (Bóg jest naszym obrońcą). Po jego śmierci jako zwolennika katolicyzmu odbył się zjazd w Uppsali (przedstawicieli szlachty, magnaterii i kleru) który zniósł narzuconą przez niego liturgię i ogłosił protestancki charakter państwa[6].
Galeria
- portret autorstwa Ulriki Pasch, data nieznana
- portret nieznanego autorstwa, II połowa XVI wieku, Muzeum Narodowe w Krakowie
Uwagi
Przypisy
- ↑ Iwona Kienzler, Polki na tronach Europy. Warszawa 2014, s.219.
- ↑ Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.187.
- ↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 17.
- ↑ Stanisław Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988, s. 71.
- ↑ Maciej Serwański,Józef Dobosz, Słownik władców Europy nowożytnej i najnowszej. Poznań 1998, s.188.
- ↑ Leszek Podhorodecki, Wazowie w Polsce. LSW Warszawa 1985, s. 75.
Bibliografia
- Larsson L.-O., Arvet Efter Gustav Vasa: En Berattelse Om Fyra Kungar Och Ett Rike, Wydawnictwo „Prisma”, Stockholm 2005, ISBN 91-518-4203-3.
- Ericsson L., Johan III: En Biografi, Wydawnictwo „Historiska Media”, Stockholm 2004, ISBN 978-9185057474.
- Praca zbiorowa: Svenskt biografiskt handlexikon, Wydawnictwo „Albert Bonniers Förlag”, Sztokholm 1906, [on-line] T. I. s. 549–550. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]
- Praca zbiorowa: Nordisk familjebok, Wydawnictwo „Nordisk familjeboks förlags aktiebolag”, Sztokholm 1910, [on-line] wyd. II. T. 12. s. 1432–1435. (szw.) [dostęp 1 lutego 2011]
Linki zewnętrzne
- List Jana III, króla szwedzkiego do Anny Jagiellonki, królowej polskiej w sprawie wyboru na tron polski królewicza Zygmunta z dnia 1 III 1587 roku. dziedzictwo.polska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-21)]. [dostęp 1 lutego 2011]
- p
- d
- e
Englingerowie |
|
---|---|
Stenkilowie |
|
Swerkerydzi i Erykidzi |
|
Folkungowie |
|
dynastia meklemburska |
|
okres unii kalmarskiej |
|
Wazowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Dynastia Heska |
|
Oldenburgowie |
|
Bernadotte |
|
- p
- d
- e
Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1249-1581) (księstwo od 1284) |
| ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie szwedzkie (1581-1809) |
| ||||||||||
Wielkie Księstwo Finlandii panowanie rosyjskie (1809-1917) |
| ||||||||||
Królestwo Finlandii (1917-1919) |
|
- 1919 - zniesienie monarchii, ustanowienie Republiki Finlandii.
- PWN: 3916618
- Britannica: biography/John-III-king-of-Sweden
- Universalis: jean-iii-vasa
- БРЭ: 4933619
- NE.se: johan-iii
- Uppslagsverket Finland: JohanIII
- SNL: Johan_3.
- VLE: jonas-iii
- Catalana: 0034603
- DSDE: Johan_3._-_svensk_konge
- Hrvatska enciklopedija: 28107