Janina Orynżyna

Janina Orynżyna, właśc. Oryng z d. Jankowska (ur. 24 czerwca 1893 w Wilnie, zm. 3 lutego 1986 w Kutnie^[1]) – polska znawczyni i propagatorka rzemiosła i sztuki ludowej, oraz urzędniczka państwowa.

Życiorys

Urodziła się w rodzinie inteligenckiej. Jej rodzicami byli Jan i Kazimiera z d. Adamkiewicz. Miała czworo rodzeństwa: trzy siostry i brata, Jerzego (1887–1941) – poetę^[2]. Jedna z sióstr – Helena była aktorką i pierwszą żoną Kazimierza Junoszy-Stępowskiego. Zmarła przedwcześnie na zawał serca w wieku 25. lat.

Młodość

Młodość spędziła w Wilnie, gdzie uczyła się malarstwa. W latach 20. przeniosła się do Warszawy. Była tam m.in. piszącą przedstawicielką redakcji wileńskiego pisma artystycznego „Południe” w stolicy.

Jednym z jej pierwszych pól zainteresowań było rękodzieło, nazywane wówczas jeszcze od XIX wieku „przemysłem ludowym”. Z jej pamiętników wynika, że to z jej inicjatywy w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, powstał pierwszy referat ludowego przemysłu zdobniczego^[1].

Mąż

Wyszła za mąż za Tadeusza Orynga, polskiego Żyda, spowinowaconego z komunistą i renegatem Józefem Unszlichtem. Małżonkowie nie mieli dzieci. Oryng (ur. 1884) był absolwentem Uniwersytetu w Heidelbergu, doktorem filozofii ze specjalnością w dziedzinie fizyki i chemii. Pracował jako nauczyciel oraz redaktor pisma popularno–naukowego „Wiedza dla Wszystkich”^[3]. Okazjonalnie publikował też w „Południu”^[4] oraz współpracował z sowiecką agencją informacyjną TASS. Udzielał się w środowisku nauczycielskim, propagując idee antyreligijne i wywrotowe^[5]. Na początku 1932 został aresztowany. Albowiem „jak ustaliło dochodzenie, w jego mieszkaniu znajdował się podręczny arsenał broni i materiałów wybuchowych, urządzony przez Komunistyczną Partję Polski”^[6]. Po dwu miesiącach został zwolniony z aresztu śledczego dzięki szwagrowi, posłowi na sejm – Wacławowi Wiślickiemu, który wpłacił za niego kaucję w wysokości 50 000 zł^[7]. Później prawdopodobnie zbiegł z Polski, nie zostawiając po sobie śladu.

Działalność urzędnicza

Po II wojnie światowej została kierowniczką Wydziału Sztuki Ludowej w Centralnym Instytucie Kultury powołanym przez Ministerstwo Kultury i Sztuki^[1]. Była związana z Cepelią (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego), w której od 1949 organizowała od podstaw Wydział Sztuki Ludowej. Przy jej pomocy w 1958 powołano Wydział Artystycznej Twórczości Ludowej, który miał się zająć porządkowaniem sztuki ludowej. Jej zasługą jest opracowanie koncepcji regionalnych izb twórczych. W 1974 została laureatką Nagrody im. Oskara Kolberga w kategorii „Działalność naukowa, dokumentacyjna, animacja i upowszechnianie kultury ludowej”^[1].

Kres życia

Pod koniec życia mieszkała w Kutnie, które było wówczas ośrodkiem rzeźby ludowej. Zmarła w domu opieki prowadzonym przez siostry zakonne.

Twórczość

Była autorką wielu książek poświęconych rzemiosłu i sztuce ludowej^[1]. W 1937 wydała książkę Przemysł Ludowy w Polsce. Sama opisywała, że była to pierwsza próba syntetycznego przedstawienia tradycyjnych rękodzieł ludowych w wielostronnym ujęciu etnograficznym, gospodarczym i artystycznym. W latach okupacji niemieckiej pisała książkę Swojszczyzna w odbudowie. Określiła ją jako marzenia o regionalnej zabudowie wsi, renesansie stroju ludowego i obrzędu, zwłaszcza w wielkich widowiskach ulicznych, oraz rozwoju sztuki ludowej^[1].

Książki

• Polska rzeźba współczesna
• Przemysł ludowy w województwach: wileńskim, nowogrodzkim, poleskim i wołyńskim (Warszawa 1927)
• Przemysł ludowy w Polsce (Warszawa 1938)
• O sztukę ludową. Pamiętnik pracy (Warszawa 1965)
• Piękno użyteczne (Warszawa 1967)

Artykuły

• Dewocjonalia częstochowskie, PSL, R. 30, nr 2, s. 115–120, 1976

Przypisy

Bibliografia

• Janina Orynżyna, Nagroda im. Oskara Kolberga